Тывадан дашкаар чаңгыс чер-чурттугларывыс НЬЮ-ЙОРК, ПЕКИН, ТОКИО ЧЕДИР
Тывадан дашкаар чаңгыс чер-чурттугларывыс
НЬЮ-ЙОРК, ПЕКИН, ТОКИО ЧЕДИР
Ак шырайлыг, узун чиңгежек, шевергин чараш, тыва омактыг стюардесса уругну чуруктан көргеш чоргаарланып олурдум. Тывалар база шыдаар-ла чон-дур бис, Россияның улуг-улуг компанияларында ажылдап турар апарган. Ылаңгыя тыва кижи бо мергежилди шилип алгаш, ажылдап турары солун. Стюардесса эң харыысалгалыг болгаш солун мергежилдерниң бирээзи.
Чаңгыс чер-чурттуувус Шеңне Донгак «Россияның авиа-шугумнары «Аэрофлот» компанияда ажылдаа-ла ам ийи чыл чедип турар. Кызыл хоорайның 3 дугаар школазын дооскаш, улаштыр Тываның күрүне университединиң филология факультединге өөренип кирген. Ол бодунуң мурнунга университетти чедиишкинниг доозуп алгаш, кандыг-даа ажылды чалданмайн кылыр деп сорулганы салган. «Кижи төлү каяа-даа чоруур, куштуң төлү каяа-даа ужар» деп чоннуң чечен-мерген сөзү бар, эртем-билигни төрээн республиказынга чедип алгаш, ол Москваже чорупкан.
Аныяк кыстың төрээн чери - Тываның база бир онза булуңу Өвүр. Чурумалдыг Бора-Шай, ада-иезиниң мал-маган одарладыр чайлаа ол. Ава-ачазы Каң-оол, Кара-кыс Донгактар Шеңнезин Москвага ажылдай бээр деп черле бодавааннар. Уязындан ужуп үнген кушкаш оглу дег Донгактарның хеймер кызы чурттуң найысылалынга баргаш, улуг компанияга күш-ажылчы баштайгы базымнарын эгелээн. Дөрт кыстың хеймери болган Шеңне чаг иштинде бүүрек дег өскен-даа болза, бодунуң кызымаа-биле бергелерге торулбаан. Ада-ие, төрээннеринден ыракка чурттап, ажылдаарга баштайгы үелерде чаныксанчыг, оон элээн каш хонуктар эрткенде шуудап чоруй барган.
Саян дагларының эдээнде Тывадан барган аныяк кыс бодунуң төлептиин, орус, англи дылдарны тергиин эки билирин бадыткап, шилилгени эрткеш Россияның эң улуг авиа компанияларының бирээзинде стюардесса болуп ажылдап турары бо. Шереметьево аэропортундан чангыс хонукта 180 хире самолеттар чурттуң агаар оруктары-биле даштыкы чурттарже болгаш Россияның хоорайларынче пассажирлер аргыштырып ужудуп турар. Үениң агымының аайы-биле стюардессаларны борт үдекчизи деп адаар апарган. Эң солун мергежил: самолеттарның экипажтары хүннүң-не өскерлип турар, чижээ, «Боинг 737» агаар суднозу 2 ужудукчу, 3 үдекчилиг болур. А эң улуг российжи «Аэробус 321» самолетка ужудукчулар, үдекчилер – 6, «Боинг 777»-ге 11 кижи ужуп турар. Бо самолеттар пассажирлерге тускайлаан бизнес, комфорт база эконом класстарлыг. Даң адар, хүн үнер, ажылга келгеш кады ээлчеглиг рейс-биле чоруур стюардесса уруглар-биле, экипаж кежигүннери-биле таныжып алгаш, чаа пассажирлерлиг, тоолда дег чараш, бедик-бедик каът бажыңнарлыг хоорайларже, даштыкы чурттарже ужуп четкеш келири, шынап-ла, хуулгаазын фантастиктиг киноларда ышкаш сагындырар. Ак-көк дээрде ушкан самолетка ажылдап чоруурга, эң кол сорулга пассажирлерге эвилең-ээлдек болуру, оларның айыыл чок чоруун хандырары. Үдекчи кыстар кажан, кандыг хүн дыштанырын боттары баш удур планнап, демдегледип алыр.
Делегей деңнелдиг авиакомпания болгаш Россияның улуг хоорайларынче, база Европа чурттарынче, Американың Нью-Йорк, Лос-Анджелес, Кыдаттың Пекин, Шанхай, Гонконг, Японияның Токио дээш оон-даа өске 50 ажыг чурттарже аай-дедир пассажирлерни аргыштырып, ужуп турар. Ырак чурттар, хоорайлар чорааш, дүне-даа чанып келир-дир бис» - деп, стюардесса тыва кыс ажылын таныштырды.
Шеңнениң ажылының мындыг чай чогун кады чурттаан ынак эжи Эрес база билир. Ырак хоорайга Эрес биле Шеңне бот-боттарын деткижип, найыралдыг чурттап турарлар. Даңгаар эртен ийилээн ажылдап чоруптар. Эрес Моол чуртунга радио болгаш телевидение оператору дээди эртемни чедип алган, Москвада логистика талазы-биле ажылдап турар. Ооң алыс күзели бодунуң компаниязын тургузуп алыры. Салган сорулгазын чедип алыр дээш бурунгаар чүткүлдүг, эртем-билиглиг, ажыл-агыйлыг, тура-соруктуг аныяктар бо чылын кудазын эрттиргеннер. Шеңнениң эштери «бистер база стюардессалар болуксап тур бис» дээш кудада борт үдекчи кылдыр кеттинип алгаш келгеннер. Каң-оол Арбын-оолович, Кара-кыс Михаиловна хеймер уруу, күдээзин амыдыралдың делгем оруунче чагыг-сүмелиг үдеп кааннар.
Шеңнениң ада-иези кады чурттаандан бээр 50 чыл чедип турар, келир чылын алдын кудазын демдеглеп эрттирер деп турарын Шеңне чугаалады. Чоок турган болза, аалга баргаш, мал-маганын кадаржып, ада-иемге дузалашкан болзумза деп бодалын менден чажырбады. Биче сеткилдии, сагыш човангыры оон-на илдең-дир.
Интернетте социал четкилерде стюардесса тыва кыска чылыг сөстерни чаңгыс чер-чурттуглары бараалгадып бижип турар. Оларның чамдыызы бо:
Кима Донгак: «Москвада «Алдын-Булак» кафезинге ырак үнүүшкүннерже ужудар бетинде Шеңне ыяап-ла чедип кээр чаңчылдыг. Далган үскен тыва мүнге, национал аъш-чемге дыка ынак, бистиң доктаамал аалчывыс-тыр».
Шеңне Донгак: «Улуу-биле четтирдим. Далган үскен мүн ишкеш, сагыш-сеткилим өөрүп, хей-аъдым көдүрлүп, күш-шыдалдыг, ак-көк дээрде ужугуп, ажылдап бар чор мен…»
Марта Монгуш: «Ак орукту күзедивис Шеңне!»
Алдынмаа Сай-оол: «Бистиң Шеңне Өвүр кызы-дыр. Чоргааралывыс тыва стюардессага чиик чаагай орукту күзеп тур бис!».
Мындыг чылыг күзээшкиннерни Шеңнениң фейсбукта хууда арнында оон-даа хөйнү бижээн. «Ажырбас, Тываның аэропорту делегей деңнелинче үнүп, ырак-чоок хоорайларже ужудуушкуннарны чоруда бээр болза, тыва оолдар, кыстар делегей чергелиг авиа-шугумнарга ажылдай бээр, олар база чоргааралдарывыс апаар» - деп, Шеңне чаңгыс чер-чурттугларын хей-аът киирип бижээн.
Чурттуң төвү Москвада аныяк өг-бүле Эрес Сандан биле Шеңне Донгактың ажыл-ишке ынаа, бурунгаар чүткүлдүү, тура-соруктуу, биче сеткилдии аныяк-өскенге үлегерлиг болуру чөп. Чаңгыс чер-чурттугларывыс аныяк өг-бүле Эрес биле Шеңне езулуг-ла, эр хейлер-дир.
Ася ТҮЛҮШ.
(Чуруктарны хуу архивтен алган.)
